Новости

КхоалгIа меттиг (третье место) Успанова Айшат Ильясовна 11-чу классан дешархо (Соьлжа-гIалара СОШ №6)   Нохчийн меттан хьехархо: Бергоева Айзан Абдилвахитовна

Беза хьо, Нана-мохк!

Даймохк – ма хаза дош ду хьо лерсина хаза! ХIун хир ду хьол хьоме, деза?! Вайн нохчийн гIарабевллачу яздархоша, поэташа говзачу маттаца дукха яздина Даймахках лаьцна. Сулаев Мохьмадан «Лаьмнаша ца дицдо» роман тIехь коьртачу турпалхочо олу тIаме воьдучу шен кIанте: «КIант! – вай юха гой а ца хаьа, Дела воцчунна! Аса сайн весет цундела хьалххехь дIахоуьйту хьуна. Адамана дуьненчохь массо а хIуманал дукхадезарг шен са ду, шен сил а дезарг – бер ду! Амма, хаалахь, берал а хьоме бу хьуна Даймохк! Хьо лахь а, висахь а Даймахкана хьанал чекхвалар – сан уггаре а хьалхара весет ду хьоьга!»

И тайпа къамелаш гуттар а хуьлура тхан доьзалехь. Тхан нанас нохчийн къоман туьйранаш дуьйцура тхуна буьйсанна дIадийшош. Хийла гIенах гора хазачу дойшкахь шовдан коьртехь лаьтташ майра, каде кIентий, хаза, оьзда мехкарий, лекха лаьмнаш, шайна чохь олхазарийн исбаьхьа эшарш йолу луьста хьаннаш. Даймехкан и исбаьхьа сурт тхайна гаре чIогIа сатесна хуьлура тхо.

Делан лаамца тхан дай-наний, шайн кхаа бераца, 2000-чу шеран январь баттахь, вайн махкахь тIом болчу хенахь, дIакхелхина Истамбуле. Цигахь, 2000-чу шеран 6-чу августехь, дуьненчу яьлла со а, иштта, 2003-чу шарахь, сан жимах волу ваша Муслим а. Сан ши йиша а, ши ваша а ву. Дас а, нанас а дуьйцура тхуна нохчийн къоман Iер-дахаран башхаллех, ламастех лаьцна. Воккханиг муха лара веза, жимачуьнца муха хила веза. Сол итт-цхьайтта шо воккхачу вашас а, йишас а дуьйцура, марха достучу дийнахь шаьш хIун леладора: хьала маца гIовттура, дехой болчу Тевзана, ненахой болчу Итум-Кхаьлла эхарх лаьцна. ЦIа ян сатосий хуьлура со.

Тхан чохь гуттар а буьйцура нохчийн мотт, хезара нохчийн мукъамаш. Сан да а, нана а хелхаран «Орга» цIе йолчу ансамблехь болх бина ду, ший а солисташ а долуш. Университетехь цхьаьна дешна цара. Да филолог ву, нана - биолог. Оьрсийн мотт а Iамабора цара тхуна, цIа дахча деша атта хилийта.

Апрель беттан 23-гIа де берийн де ду Истамбулехь. Сайн кхо шо долуш берийн бешахь дуьххьара дакъалецира ас оцу фестивалехь. Суна тIехь яра нохчийн гIабли, ас динарг нохчийн хелхар дара. Дуккха а нах баьхкира соьга хьовса: цигара нохчий а, туркой а.

Тхан воккхах волчу вешин хьехархочо дийхира тхан нене шен дешархошна Кавказера хелхарш Iамаде аьлла. Тхан нанас Iамийначу тобано шозза дакъалецира гIалахь хуьлчу берийн хелхаран къовсадаларшкахь. Жюри юкъахь Iачу цхьаммо, хьала а гIаьттина, элира: «Кавказера хелхар деш йолчу тобанан куьйгалхо мила ву? ХIинца шолгIа го суна уьш. Уьш гаре сатуьйсуш веара со кхуза. Ламанан аьрзунийн, суй богуш, ира хьажар долуш, кура кортош айина кIентий, хи тIехула йогIучу гIургIезан боларх, ах бIаьрнегIарш охьадахийтина зудабераш! Шу массо а сайца реза хир ду аьлла хета суна, цу тобано хьалхара меттиг яьккхина аьлча! Церан хелхар хаза хилла ца Iа, церан милла а хьогур волуш, низам ду! Церан куьйгалхо ган лаьара суна!»

Ша бахьана долуш школан директорна цхьа хьовзам хиларна кхоьруш, нанас элира тхан вешин хьехархочуьнга: «Куьйгалхо хьо ю ала, ас гIо дина эр ду ахь», - аьлла. Даррехь болх бан бакъо яцара тхан ненан - иза мухIажар яра. Хонкара пачхьалкхан культуран министран хьалхара гIоьнча хиллера и хаттар делларг.

Цо дикачу метте балха хIоттийра тхан нана. ТIаьхьий-хьалхий тоьлла меттигаш яха йолийра нанас Iамочу тобано. Тайп-тайпанчу гIаланашка гастролашка эха дуьйладелира цо Iамош долу бераш. Тхо дехачу гIалин мэро шен куьйга грамоташ а елира, совгIаташ а дира тхуна, цхьаьний дIахIиттина, суьрташ а дехира.

Делан къинхетамца, 20I4-чу шарахь цIа дирзира тхо. Цигарчу культуран министро элира тхан дегий, неней, дIа ма гIо, ша шу реза долу болх нисбийр бу шуна, аьлла. Эххар а, Iийр доций хиъча, элира министро: «Тхоьгара хIума тIе ца лоцуш, мелхо а, шайн нохчийн кура амал, хаза гIиллакх тхуна а делла доьлху шу! Шайн даго ма-бохху аьтто хуьлда шун!»

Бегаш беш, тхан ненадас олура тхоьга, шаьш санна, кхойтта шо даьккхи аша а Даймахках къаьстина.

Сан Даймохк! Сан дай баьхна латта! Ма хаза ду-кх цIахь! Суна хаьара туркойн мотт а, цигахь бара сан нийсархой а, сан да-нана, йиш-ваша а, делахь а, кху цIахь санна, ирсе яцара со цигахь. Де-дийне мел долу талуш ду дахар, хазлуш ю гIаланаш, ярташ. Юха а доггаха ала лаьа суна:

Беза хьо, Нана-мохк,

Дай баьхна латта.

Хьоьца ду сан ирс а,

Ас мел йо ойла…

Хьан дуьхьа къахьега,

Iожал тIеэца

Ца луун долу кIант

Дена ма войла!